Halk dilinde lösemi olarak da bilinen kan kanseri, kan hücrelerinde görülen bir kanser türüdür. Her yaşta görülebilen bir hastalık olsa da, 50 yaş üstü bireylerde ve çocukluk döneminde daha yaygındır. Erken teşhis edilmesi ise tedavi başarısını arttıran en önemli faktördür. Peki, lösemi belirtileri nelerdir? Nasıl tedavi edilir? Detaylar yazımızda.
Lösemi diğer ismi ile kan kanseri, vücuttaki beyaz kan hücrelerinde meydana gelen bir kanser türüdür. Kemik içinde bulunan ve süngerimsi bir formda olan kemik iliği, beyaz ve kırmızı kan hücreleri ile kanın pıhtılaşması görevini yapan trombositlerin üretiminden sorumludur. Kemik iliğinde yer alan kök hücrelerin bazı nedenlerden dolayı kontrolsüz çoğalması veya gelişiminin durması sonucu oluşur. Anormal olarak gelişen bu beyaz kan hücreleri vücudun enfeksiyon ve hastalıklarla savaşmasını sağlayan sağlıklı beyaz kan hücrelerinin çalışmasına engel olur. Bu durum da kansızlık, bağışıklık sisteminde zayıflama, kanamaya yatkınlık ve soluk cilt gibi semptomlara neden olur. İlk olarak kemik iliğinde meydana gelen kan kanseri daha sonra tüm organlara yayılabilir. Kemik iliği kanseri diye de bilinen bu hastalık, her yaşta görülebilir. Ancak çocukluk çağı kanserleri arasında en sık görülen türdür.
Kan kanseri, hastalığın ilerlemesine göre kronik ve akut olacak şekilde 2 farklı başlık altında incelenir. Kısa süre içinde klinik belirtiler vererek hızlı ilerleyen türe akut, uzun yıllar içinde gelişen ve yavaş yavaş ilerleyen türe ise kronik denir.
Akut lösemide meydana gelen kanser hücreleri kronik seyirli olanınkine göre daha az olgundur ve hızlı çoğalır. Bu kanserli hücreler kemik iliğini hızlı bir şekilde terk eder. Blast denilen hücreler hızlı çoğalarak kemik iliğinde bulunan diğer sağlıklı hücrelerin yerini de işgal eder ve semptom gelişmesine neden olur.
Her iki lösemi tipi beyaz kan hücresinin çeşidine göre 2 alt türe ayrılır. Beyaz kan hücresi myelosit ise myeloid lösemi, lenfosit ise lenfoblastik lösemi olarak adlandırılır. Yetişkin bireylerde daha sık akut miyeloid ve akut miyeloid lösemi (AML) olarak gelişir. Lösemide genel olarak 4 alt tür bulunur:
Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL): En fazla 15 yaş altı çocuklarda görülen ve hızlı ilerleyen bir türdür.
Akut Miyeloid Lösemi (AML): En yaygın gelişen lösemi tipidir.
Kronik Miyeloid Lösemi (KML): Genel olarak yavaş ilerler ancak bazen akut hale gelebilir.
Kronik Lenfoblastik Lösemi (KLL): Yavaş ilerleyen ve ilk olarak kemik iliğinde meydana gelen lösemidir.
Bebeklikten ergenliği kadar her yaş grubunda oluşabilen lösemi en sık 2-5 yaş arası çocuklarda görülür. Bu yüzden morarmalar ve kansızlık gibi belirtilerin ebeveynler tarafından ciddiye alınıp hekim kontrolünden geçirilmesi oldukça önemlidir. Çocuklarda oluşan morarmalar şu durumlarda ciddiye alınarak hekime başvurulması gerekir:
Bu gibi hallerde hekim fiziki bir muayene yaparak morlukların yaygın olup olmadığını anlamaya çalışır. Ayrıca dalak ve karaciğer büyümesine, kan tetkiklerinde kan kanseri şüphesi olup olmadığına da bakılır. Çocukluk dönemi kanserleri tedavisi olan hastalıklardır. Bundan dolayı kan kanseri için erken tanı ve tedavi oldukça önemlidir. Lösemi belirtileri genel olarak şu şekilde sıralanabilir:
Lösemide hastalığın kemik iliği dışındaki organlara metastaz yapması da bazı belirtilere neden olabilir. Örneğin; kanserin merkezi sinir sistemine sıçraması baş ağrısı, mide bulantısı, kusma ve nöbet gibi farklı semptomlara yol açabilir. Ayrıca hastalık akciğer, böbrekler, kalp ve testislere de yayılabilir.
Lösemi vakalarının ortalama %90’ında altta yatan bir sebep bulunamaz. Fakat geriye kalan %10’luk kısımda bazı etkenler söz konusu olabilir. Lösemi oluşmasında neden olabilecek faktörler şu şekilde sıralanabilir:
Bu etkenlerin hastalığa neden olduğu kesin olmamakla beraber, bir kısım hastada bulunan sonuçlara göre belirlenmiştir. Çocuklarda görülen lösemi ise yetişkinlerdeki gibi çevresel faktörlere bağlı gelişmez. Çoğunlukla genetik sebeplerden dolayı oluşur.
Kan kanseri detaylı alınmış bir hasta öyküsü ve fiziki muayene ile teşhis edilebilir. Hasta bu aşamada genellikle bitkin, solgun, lenf bezlerinde şişlik veya vücudunda morlukla ile hekime gelir. Muayene sonrası tam kan sayımı ve periferik yayma testi yapılır. Bu testte kan hücreleri mikrop ile birlikte incelenir ve anormal kan hücresi görülürse lösemi teşhisi konulur. Fakat kemik iliğinden dolayı gelişen löseminin tam teşhisi için kemik iliğinin alınarak patoloji, genetik ve sitometri laboratuvarında incelenmesi gerekir.
Kan kanserinin tedavi edilebilmesi için ilk olarak türünün belirlenmesi gerekir. Basit bir tam kan sayımı ile anlaşılabilen lösemi belirtileri, kanda blast ismindeki kanser hücrelerinin artması ile saptanır. Kemik iliğinden alınan biyopsi örneği ise o bölgede kanser oluşup oluşmadığını gösterir. Tedavinin planlanması için önemli nokta ise kanserin alt türünün bilinmesidir.
Tedavide ilk uygulama kemoterapidir. Kemoterapi ilaçları kansere sebep olan kanser hücrelerinin ortadan kaldırılması için uygulanır. Kanserin alt türüne göre dozu ve türü belirlenir.
Işın tedavisi de denilen radyoterapi, yüksek enerjili ışınlar ile kanserli hücreleri hasara uğratır ve büyümelerini engeller. Bu tedavi vücudun sadece bir kısmına veya tamamına yapılabilir. Ayrıca kök hücre nakline hazırlık aşamasında da uygulanan bir tedavidir.
İmmünoterapi ve biyolojik ajanlar lösemi hastalarında kullanılan diğer ilaçlardır. Bu ilacalar, bağışıklık sisteminin kanser hücrelerini tanımasını sağlar.
Lösemi hastalarında en etkili yöntem ilik naklidir. Kök hücre nakli de denilen bu uygulamada hastanın kendi kemik iliği ile uyumlu olan akraba veya bağışçılardan ilik nakli yapılır. Bu nakilden önce hastaya yüksek dozda kemoterapi ve radyoterapi verilerek hasta iliğin yok edilmesi amaçlanır. Lösemi için yapılacak tedavi hematoloji ve onkoloji uzmanı hekimlerce planlanır.
En yaygın olan akut lösemilerde tedavinin başarısı %45’ten %85’e kadar yükselebilir. Burada hücre tipi ve hastalığın risk grubu önemli faktörlerdir. Hastalığın tekrarlama özelliği bulunur. Çocukluk çağı kanserinin yetişkinlikte nüks etme riski vardır. Hastalık erken dönemde teşhis edilirse tekrarlama ihtimali azalabilir. Lösemi hastaları tedaviden sonra 10 yıl izlenir. İlk tedavide yanıt alınamayan veya yanıt alındığı halde tekrarlayan hastalarda kemik iliği nakli bir kısım hastada iyileşme sağlamıştır.
